نویسنده: دکتر افسانه بهرامی ، دکترای مشاوره تخصصی روانشناس نوجوان ، فردی و خانواده و دکتر فهیمه رضائی
 

ذهن آگاهی همان حضور در لحظه است در واقع توجه به انچه در حال رخ میدهد بدون قضاوت و آگاه نسبت به افکار و رفتار و هیجانات و انگیزه ها در لحظه این همان توجه کردن به روشی خاص است 

ذهن آگاهی

«ذهن خردمند» یعنی توانایی تصمیم‌گیری سالم در باره ی مسایل زندگی با استفاده همزمان افکار منطقی و هیجانات خود.
«ذهن هیجانی» زمانی بر شما حاکم هست که صرفا براساس احساس خودتان قضاوت می‌کنید و یا تصمیم می‌گیرید.
لازمه بدانیم هیجانات به خودی خود مشکل‌زا نیستند بلکه زمانی هیجانات ایجاد مشکل میکنند که زندگی شما را تحت کنترل بگیرند.

هیجانات شدید باعث تحریف افکار و قضاوت های شما می‌شود. و به دنبال آن تصمیم گیری درست و سنجیده در زندگی دشوار خواهد شد.
«ذهن آگاهی» زمانی بر شما حاکم هست که ذهن شما برای تصمیم‌گیری، حقایق مربوط به یک موقعیت را تجزیه و تحلیل کند، درباره حوادث به وضوح فکر کند و جزئیات آن را مدنظر قرار دهد و سپس دست به تصمیم‌گیری منطقی بزند، می‌گوییم ذهن عاقلانه برشما حاکم است. اما افراط در تفکر منطقی همانند تفکر هیجانی می‌تواند مشکل‌زا باشد. 
بنابراین برای داشتن زندگی رضایت بخش و سالم لازم است در این زمینه تعادل را حفظ کنیم، اما برای دسته‌ای از افراد که هیجانات آشفته کننده دارند، تعادل آفرینی میان احساس و تفکر منطقی اغلب دشوار است. 
راه‌حل این مسئله، برای گرفتن تصمیمات سالم، استفاده از ذهن خردمند است یعنی همزمان از ذهن هیجانی و ذهن آگاهی بهرمند باشیم(تعادل میان احساسات و افکار منطقی).

محل ذهن آگاه کجاست

پژوهشگران با بررسی های خود شبکه گسترده‌ای از اعصاب را کشف کرده‌اند که ناحیه اطراف شکم را پوشانده‌اند. این شبکه اعصاب از لحاظ میزان پیچیدگی پس از مغز انسان در مقام دوم قرار دارد. به همین دلیل برخی از پژوهشگران، این ناحیه را مغز روده‌ای نامیده‌اند یعنی مغزی که در ناحیه شکم انسان قرار گرفته است.

تمرین مراقبه ذهن آگاهی

یافتن محل ذهن آگاه در بدنتان، پایین استخوان جناغ سینه در ناحیه قفسه سینه است. برای این کار می‌توانید با یک دست قفسه سینه را لمس کنید و با یک دست دیگر، در حالی که برروی استخوان مورد نظر قرار دارد به طرف پایین و سمت ناحیه جناغ سینه و ناف قرار دهید، اینجا همان مرکز ذهن آگاه است. چند نفس آهسته و عمیق بکشید و خودتان را آرام کنید. هوا را به آرامی از راه بینی وارد بدن کنید و سپس از راه دهان آن را به بیرون هدایت کنید و در همین حین به بالا آمدن و پایین رفتن شکمتان که با هر دم و بازدم اتفاق می‌افتد، دقت کنید. اگر در این حین، افکار مزاحم حواس شما را پرت کردند، بدون آنکه با آنها بجنگید و یا این که گرفتار شوید، اجازه بدهید ذهن شما را ترک کنند. اگر یک سری افکار و مشکلات آشفته‌ساز دارید، برای مدت کوتاهی به آنها فکر کنید و سپس از مرکز ذهن آگاه سوال کنید که چه اقدامی  باید درباره این مشکلات و یا تصمیمات انجام دهید. برای یافتن پاسخ ، از شهود باطنی‌تان راهنمایی بخواهید و آنگاه ببینید مرکز ذهن آگاهانه چه راه‌حلی به شما ارایه می‌کند. درباره پاسخ دریافتی قضاوت نکنید، بلکه به آنها توجه کنید و همچنان به تنفس خود ادامه دهید. حتی اگر در پاسخ به سوالاتتان هیچ ایده یا پاسخی از مرکز ذهن آگاهانه خود دریافت نکردید به تنفس عمیق و آهسته ادامه بدهید.

چگونه بر اساس ذهن خردمند تصمیم‌گیری کنیم؟

شما با پرسیدن این سوال‌ها می‌توانید به ارزیابی توسط ذهن خردمند درباره مسایل زندگی قبل از آنکه دست به تصمیم‌گیری بزنید، مطلع شوید و درستی و نادرستی آن را مشخص کنید.
1-آیا هنگامی که درباره یک موقعیت دست به تصمیم‌گیری زدید، در آن لحظه نسبت به هیجانات خودتان و نیز حقایق مربوط به آن موقعیت، آگاهی داشتید؟ به عبارتی دیگر، آیا همزمان بر اساس ذهن هیجانی و ذهن آگاهی تصمیم گرفتید. لازم است قبل از تصمیم‌گیری هیجانات شدید مان فروکش کرده و از شدت آن کاسته باشد.
2- آیا این تصمیم به نظرتان درست می‌آید؟ برای بررسی درستی تصمیم‌گیری باید به این نکته توجه کنیم با انجام آن احساس عصبی بودن می‌کنید، شاید تصمیمی که می‌خواهید بگیرید، تصمیم مناسب یا مطئمنی نیست. شاید هم این احتمال وجود دارد که عصبی بودن شما به علت هیجان‌زدگی که در اثر انجام کار جدید در شما ایجاد شده است که می‌تواند این حالت خوشایند و مطلوبی باشد. و گاهی تمایز بین این حالت عصبی بودن دشوار است. ولی مهم است که تصمیم‌گیری براساس ذهن خردمند باشد.
3-بعضی اوقات لازمه از طریق بررسی تصمیم خود، مشخص کنید که آیا از ذهن خردمند برای گرفتن تصمیم استفاده کرده‌اید یانه؟ اگر تصمیمی که گرفته‌اید منجر به نتایج و پیامدهای مفیدی در زندگی‌تان بشود، این شانس وجود دارد که در اتخاذ آن از ذهن خردمند استفاده کرده‌اید.
وقتی دائم در حال قضاوت کردن دیگران یا خودمان هستیم دچار چه مشکلاتی می‌شویم؟

• قضاوت کردن ما را از در «لحظه حال و اکنون» غافل می‌کند چون دائم در گذشته و یا آینده گیر کرده‌ایم.
• قضاوت کردن باعث «فعال شدن هیجان‌های شدید» در ما می‌شود.
• قضاوت کردن ما را «دلسرد وناامید» می‌سازد.
• قضاوت کردن باعث« اشتغال ذهنی» دائم که در نهایت تبدیل به «وسواس» به فکر کردن راجع به آن موضوع می‌شود. 

تمرین نچسبیدن به قضاوت کردن

ذهن ما شبیه به یک ماشین تولید قضاوت کردن است و گرایش ذهن ما چسبیدن به این قضاوت‌هاست.
هدف از این تمرین مشاهده قضاوت‌هایی که در ذهن شکل می‌گیرد و سپس تلاش برای رها ساختن از آنهاست، به گونه ای که ذهنتان را گرفتار این قضاوت‌ها نشود تا درباره آنها اشتغال ذهنی و یا وسواس پیدا کنید.
برای این تمرین لازم است قدرت تجسم خودتان را بالا ببرید.
-تصویر کنید در مزرعه نشسته‌اید و در حال تماشای قضاوت ذهنی‌تان هستید که برروی ابرها پرواز می‌کنند و از شما دور می‌شوند.
-تصویر کنید در کنار جوی آبی نشسته‌اید و قضاوت‌های خودتان را مشاهده می‌کنید که برروی برگ‌های همراه با جریان آب، حرکت می‌کنند و از کنار شما می‌گذرند.

مهارت انجام کار موثر

«انجام کار موثر» بدین معناست که شما در حال حاضر آن چه را که برای حل یک مشکل، کنار آمدن با یک موقعیت و یا رسیدن به یک هدف، مناسب وضروری باشد، انجام دهید حتی اگر کاری که انجام می‌دهید نامتداول و ناراحت برانگیز به نظر بیاید و یا بر خلاف حالت هیجانی شما باشد. 

نمونه ای از انجام کار موثر:

در حال رانندگی در بزرگراه هستید و می‌بینید اتومبیلی با سرعتی کمتر از حد مجاز و آهسته در سمت چپ بزرگراه و درست در جلوی شما در حال حرکت است. در این لحظه به قدری عصبانی هستید که می‌خواهید از پشت سر بکویید و به اتومبیل جلویی و آن از سر راه‌تان کناربزنید، اما اگر چنین کاری را انجام دهید، هم خودتان و هم راننده اتومبیل جلویی به شدت صدمه خواهد دید و شما مقصر شناخته می‌شوید. بنابراین با صبر و شکیبایی منتظر فرصتی می‌مانید تا از آن سبقت بگیرید و یا صبر می‌کنید تا به راه خروجی مورد نظرتان برسید و از بزرگراه خارج شوید.
«انجام کار موثر» یک مهارت است، درست همانند بازیگری، گاهی اوقات برای رسیدن به آنچه دوست دارید، لازم است که به شیوه خاصی رفتار کنید و گاهی برای دست یافتن به هدف‌تان باید به نحوی عمل کنید که انگار ماهر، خبره و خرسند هستید حتی اگر چنین احساسی نداشته باشید و این همان چیزی که کار موثر گفته میشود.
«انجام کار موثر» در واقع انجام دادن آن کاری است که در شرایطی که با آن روبرو هستیم برای حل یک مشکل لازم و ضروری است. انجام کار موثر به معنی «عهدشکنی»، «شانه خالی کردن»، و یا «تسلیم شدن» نیست.
برای «انجام کار موثر» باید به این شیوه عمل کنید:

• نسبت به افکار و احساس خودتان آگاهی داشته باشید.

• درباره موقعیت‌ها و یا اعمال خودتان قضاوت نکنید.

• رفتارهایی که برای رسیدن به هدف مناسب و ضروری انتخاب کنید.

• تمام سعی و کوشش خود را انجام دهید.