مهارتهای ارتباط موثر

روابط بین فردی، سخت ارزشمندند و به همین دلیل در برابر بسیاری از موانع یا مشکلات، آسیب‌پذیر جلوه می‌کنند. عشق، مشارکت وحمایت در بستر روابط بین فردی متجلی می‌شوند. با توجه به اهمیت روبط بین فردی، گاهی چنان این روابط از هم می‌پاشند که قابل برگشت و اصلاح نیستند. تداوم روابط بین فردی سالم و پویا نیازمند مهارت‌های بین‌فردی است. ضروری‌ترین و پراهمیت‌ترین مهارت‌ها جسارتمندی است. توانایی انجام این سه مهارت را جسارتمندی را تعریف می‌کنند

1-مطرح کردن خواسته‌ها
2-نه گفتن
3-مذاکره برای حل وفصل تعارض‌ها بدون آسیب زدن به رابطه

توجه آگاهانه در روابط بین فردی

روابط بین فردی هم نیازمند توجه است. تدوام یک رابطه بین فردی چه با همسر، دوست، همکار، همکلاسی و یا هرفرد دیگری، نیازمند مشاهده احساس‌ها و واکنش‌های طرف مقابل وسپس تماشای همین فرایند دردرون خودمان است. توجه آگاهانه به رابطه به معنای ماندن در لحظه اکنون هست و نه آماده ساختن حرف‌های بعدی‌تان یا پرسه زدن در عالم خیال و خاطره. همان گونه که با مهارت‌های توجه آگاهی یاد گرفتید که دوش گرفتن، قدم زدن و حتی شستن ظرف‌ها را توجه کامل در لحظه حال انجام دهید با هوشیاری کامل ارتباط برقرار کنید. اگر به رابطه توجه داشته باشید، می‌توانید مشکلات احتمالی که برای شما دردسر درست کنند، بشناسید تا رابطه را از شر سوتفاهم ها در امان نگه دارید.

مشکلات احتمالی در روابط بین فردی

• نادیده گرفتن نیازها و واکنش‌های دیگران.
• نسبت دادن ترس ها و احساس هایتان به طرف مقابل.
• واکنش‌های شدید احساسی به محض غافلگیر شدن به پاسخ‌های منفی طرف مقابل.

مهم است در رابطه بتوانیم به این سوال‌ها پاسخ بدهیم

• آیا شما در رابطه نیاز دارید که از طرف مقابل چیزی مثل توجه و یا کمک دریافت کنید؟
• آیا نیاز دارید در این رابطه چیزی تغییر کنند (مثل عیب جویی های حساسیت برانگیز، توقعات، سوالهای مداخله گرو فضول مآب)؟
• آیا شما در حین رابطه، احساس می کنید تجربه ناخوشایندی (مثل آزردگی خاطر، غمگینی، فقدان، شرم، اضطراب) دارید؟
• چه احساسی به این رابطه دارید؟ حالتان خوب است؟
• آیا شرایط برای شما مطلوب است، برای هر دوی ما چطور؟
• آیا در این رابطه به نیازها و احساس های شما توجه می شود؟

رفتار منفعلانه در برابر رفتار پرخاشگرانه

الگوهای رفتاری تاثیر نافذی بر روابط بین فردی شما به جای می‌گذارد. شما در سبک بین فردی منفعلانه، مرید و گوش به فرمان خواسته‌های دیگران می‌شوید.
اگر این سبک و سیاق در بلند مدت رابطه استفاده کنید، مطئمن باشید در شاهراه آشفتگی‌های بین فردی قدم گذاشته‌اید. شما خواسته‌های دیگران را اجابت می‌کنید و از نیازهای خودتان چشم می‌پوشید و این کار به بتدریج ناکامی و کینه توزی و خشم در درون شما انباشته می‌کند. ادامه این الگو برای شما مشکل‌ساز و افسرده‌ساز می‌گردد و یا با ناکامی به رابطه خودتان خاتمه  بدهید. الگوی منفعل بودن به ظاهر تناقض آمیز هست، زیرا این الگو در کوتاه مدت به ظاهر روابط شما را ادامه می‌دهد با وجود این، در طولانی مدت این روابط را نمی‌توانید تحمل کنید و مجبور می‌شوید برای کاهش درد و مشکلات به این رابطه بین فردی خاتمه بدهید.
رفتارهای پرخاشگرانه نیز روابط شما را تخریب می‌کند به این دلیل که شما به دیگران زورگویی می‌کنید. علت رفتار پرخاشگرانه یکی در استبداد و تحکم که دیگران باید چگونه رفتار کنند. شما در موقعیتی حکم صادر می‌کنید و رفتار درست و غلط را شما در هر موقعیت تعیین می‌کنید. وقتی دیگران به حکم‌های شما اعتنا نمی‌کنند و اصول زیر پا می‌گذارند ممکن است میل شدیدی برای تنبیه آنها داشته باشید. 
علت دیگر رفتارپرخاشگرانه را می توان در نیاز به کنترل وقایع بین فردی دنبال کرد. شما توقع دارید وقایع همانگونه پیش بروند که شما انتظار دارید. بنابراین وقتی وقایع طبق انتظار شما پیش نمی‌روند یا دیگران مداخله می‌کنند، دچار خشم شدید و فزاینده می‌شوید. برای اینکه کنترل اوضاع از دست شما خارج نشود، برکنترل وقایع پافشاری و اصرار بیشتری می‌کنید.
لازمه بدانید هم پرخاشگری و هم منفعل بودن تاثیر مخربی بر روابط می‌گذارند. اما در هر کدام از این الگوهای ارتباطی ممکن است برای شما مشکلاتی پدید بیاورد و به سادگی دست از سرشما برنمی‌دارد. مهارت‌های جسارتمندی به شما کمک می‌کنند که میانه ‌روی را پیش بگیرید. مهارت جسارتمندی به شما یاد می‌دهند که نیازهای خود را در روابط اجتماعی، بشناسید، تعارض‌ها را حل وفصل کنید و در روابط خود برای دیگران، محدودیت قایل شوید بدون اینکه عصبانی شوید یا برای کنترل دیگران به تلاش‌های زورگویانه روی بیاورید.

مطلب پیشنهادی مرتبط: چگونه عصبانیت خود را کنترل کنیم

تناسب بین(خواسته‌های من) با (خواسته‌های آنها) در روابط بین فردی

هر رابطه ای متشکل از دو نفر است که برای ارضا نیازهایشان تلاش می‌کنند. گاهی اوقات این دو نفر نیازهایشان شبیه بهم هست مثل همکاری، تفریح، مطالعه و هر دو در راستای این نیازها حرکت می‌کنند. اگر این گونه باشد اوضاع بر وفق مراد هست. اما زمانی که افراد همزمان دو نیاز متفاوت دارند یا یکی از آنها نیازی دارد که با نیاز طرف مقابل ناهمخوان است، سرکله مشکلات و آشفتگی‌ها پیدا می‌شود.
 اگر می‌خواهید روابط بین فردی موفقی داشته باشید باید بتوانید این کارها را انجام دهید.
 

• تمایلات خور را بشناسید و آنها را بازگو کنید.
• به تمایلات دیگران دقت کنید یا آنها را بشناسید.
• بتوانید مهارت مذاکره و مصالحه را یاد بگیرید تا حداقل به برخی از خواسته‌های خود برسید.
• بتوانید نیازهای دیگران را ارضا کنید.
• اگر بین «خواسته‌های شما و خواسته‌های دیگران» تعادلی وجود ندارد، روابط بی‌ثباتی را تجربه خواهید کرد. 
• توجه به تمایلات دیگران و بکارگیری مهارت جسارتمندانه برای حل وفصل تعارض، شاهراه حفظ روابط انسانی و سالم است. 

یه جایی هم در رابطه باید بتونی به این سوالها برای تناسب بین خواسته من و خواسته دیگران جواب شفاف بدهی.

• آیا نتایج بیشتر به نفع شماست یا طرف مقابل؟
• با نیازهای که در این رابطه ناکام شده اند، چگونه کنار آمده اید؟
• آیا این نیازها را نادیده گرفته‌اید یا برای ارضا به آنها با طرف مقابل مذاکره کرده‌اید؟
• آیا این ناکامی ها باعث شده‌اند از روابط دوری کنید یا سرزنش طرف مقابل را در پیش بگیرید؟

اگر بیشترین توجه شما به منفعت طرف مقابل باشد و کمتر به خواسته‌های خودتان توجه کنید، خیلی زود سروکله کینه توزی و انتقام پیدا خواهد شد. در صورتی که بر بایدها تاکید کنید (کارهایی که برای دیگران باید انجام دهید) رابطه، خسته کننده و توان فرسا می‌شود و دوست دارید هرچه زودتر رابطه را تمام کنید. به دلایل زیادی، «باید گفتن‌ها» می تواند ما را تبدیل به فردی دیکتاتور صفت کند. این «باید گفتن‌ها» باعث می‌شوند به دیگران زورگویی کنیم و نیازهای دیگران را نادیده بگیرید. افرادی که با «باید گفتن‌های» ما سرکار دارند، مجبوورند نقش آدم مطیع و گوش به فرمان را بازی کنند. وقتی کسی در چنین شرایطی قرار بگیرد دیر یا زود، فکری به حال رابطه می‌کند وممکن است رابطه را تمام کند.

کلیدهای مهارتهای بین فردی

1- شناسایی نیازهای خود

چقدر نیارهای خودتان را می‌شناسید؟

گاهی احساس کرده اید که در آتش حسرت نیازهای خود سوخته‌اید و ساخته‌اید؟ اگر این نارحتی‌ها را تجربه کرده‌اید ، پس بایستی به خواسته‌های خود بیشتر دقت کنید و خواسته هاتون را به دیگری بیان کنید

2- توانایی ابراز نیازها: چقدر قادر هستید نیازهاتون شفاف و واضح و بدون حمله به دیگری بیان کنید؟

3- توانایی برای حل مذاکره و حل تعارض ها

قرار نیست در مذاکره یک نفر برنده و یک نفر بازنده باشد. اساس مذاکره با این پیش فرض است که نیازهای طرف مقابل، قابل درک و پراهمیت است و مشتاق باشید که برای ارضای نیازها و خواسته‌های طرف مقابل مصالحه کنید. 

4- کسب اطلاعات

یکی از بنیادی ترین مهارت‌های بین‌فردی، کسب اطلاعات از میان گفتگوها درباره نیازها، ترسها، آرزوهای طرف مقابل است.

5- نه گفتن (به گونه ای که باعث حفظ روابط بشود) شما به سه سبک می توانید به دیگران« نه بگویید».

الف-سبک «نه گفتن» بی جرئت و کمرویانه که فقط باعث پایمال شدن نیازهای شما می‌شود.

ب-سبک «نه گفتن» پرخاشگرانه و پرویانه که دیگران را از شما دور می‌کند.

پ-سبک «نه گفتن» جسارتمند که علاوه بر تایید نیازهای و تمایلات طرف مقابل، مرزهای ارتباطی را طوری تعیین می‌کنید که نیازهای شما پایمال نشود.

6- پایبندی به ارزش‌ها

سبک پرخاشگرانه و سبک کم رویانه به دلیل این که تعادل در روابط بهم می‌زنند باعث کاهش حس احترام به خویشتن و احترام به دیگران می‌شوند.

اگر بتوانید خواسته و نیازهای خود را شفاف و دقیق برای دیگران بازگو کنید، قدم موثری در رابطه برداشته‌اید.  به این سوال ها جواب دهید.
 

«دوست دارم دیگران چگونه با من رفتار کنند؟»
«آیا خواهان روابط ارزشمند، عاشقانه یا تعهدآمیز هستید؟»

اگر در روابط بین فردی خود طبق ارزش‌هایتان عمل کنید، گام مهمی دیگری برداشته‌اید تا ماهیت روابط خود را تعیین کنید.

مطلب چرا عاشق آدمهای اشتباه می شویم برای شما مفید خواهد بود.

انواع موانع بر سر راه روابط بین فردی 

عادت‌های قدیمی: مانند پرخاشگری

اگر اعضای خانواده برای حل وفصل تعارض‌ها به سبک پرخاشگری، سرزنش یا قهر روی آورده اند، شما نیز در حال حاضر از همین روشها استفاده می‌کنید.

-بی ارزش سازی نیازهای طرف مقابل
-کناره گیری و رهاسازی طرف مقابل اگر که خواسته‌های من را انجام ندهی
-تهدید (مقصر جلوه دادن طرف مقابل)
-سرزنش (تمام مشکلات به گردن طرف مقابل انداختن)
-تحقیر کردن (دیگری را احمق فرض کردن)
-احساس گناه دادن به طرف مقابل
-عوض کردن موضوع ( حرف حرف خودتان است و به حرف دیگران گوش نمی‌دهید)
-محروم سازی ( برای تنبیه طرف مقابل، حمایت، لذت و تقویت را از او می‌گیرید)

عادت قدیمی: کم رویی

مانع دیگر بر سر راه روابط بین فردی، برخی از عادت هایی کم رویی که افراد از خانواده خود یاد گرفته اند به محض بروز تعارض، سکوت کردن، قهر کردن، تسلیم نیازهای طرف مقابل می‌شوید.

هیجان‌های آشفته کننده

مانع بر سر راه روابط بین فردی، هیجان های شدید و غیرقابل کنترل است. در حالت هیجانی شدید فرد دست به اعمال و حرفهایی می‌زند که بعدا از انها هیچ آگاهی ندارد. انگار نیروی از خارج ، فرد را وادار به چنین رفتارها یا کارهایی می‌کند. 

ناتوانی در شناسایی نیازها

مانع دیگر بر سر راه روابط بین فردی، ناتوانی در شناسایی نیارها و خواسته‌هایتان است. علاوه بر شناسایی نیازها و خواسته‌هایتان نیاز دارید بتوانید آنها را بیان کنید.
اگر نتوانید نیازها و خواسته‌های خود را به طور دقیق و شفاف بیان کنید، همیشه در دام ناکامی گرفتار می‌شوید.

ترس، از موانع بسیار مهم در روابط بین فردی

یکی در دیگر از موانع روابط بین فردی وجود ترس است . اگر ترس از یک در وارد شود، روابط بین فردی اغلب از در دیگر خارج می‌شود. شما باید بتوانید ترس های خود را بشناسید و سعی کنید روند فاجعه بار این سوال را جواب دهید.

• چی می‌شود اگر ؟
• چی می‌شود اگر طرد شوم؟
• چی می‌شود اگر شغلم از دستم برود؟
• چی می‌شود اگر نتوانم این وضعیت را تحمل بکنم؟
• افکار فاجعه بار می توانند شما را به وادی سبک پرخاشگرانه یا آزاردهنده بکشاند یا می‌تواند شما را به اجتناب از موقعیت ترغیب کند.
• نیاز است تا در حین رویارویی با ترس از تنفس آگاهانه استفاده کنید و مستقیما در مقابل افکار فاجعه بار ذهن تان بایستید. 

روابط آسیب زا، از موانع مهم در روابط بین فردی

یکی دیگر از موانع رابطه، روابط آسیب زا است. اگر شما با افرادی رابطه دارید که در تعامل با شما از سبک آزاردهنده یا پرخاشگر استفاده می‌کنند به کارگیری مهارت بین فردی بسیار سخت است.
بهترین راه حل برای مقابله با این افراد همانا اجتناب است.
لازم است برای رویارویی با این افراد اول خونسردی خود را حفظ کنید. دوم براساس تجارب قبلی که دقیقا احتمال می‌رود که این افراد چه کار کنند ، طرح دقیق و نقشه ماهرانه برای کنار آمدن با آنها بریزید.

باورهای مخرب یا افسانه ها

یکی دیگر از موانع روابط، پایبندی به باورهای مخرب است.

-باور اول : اگر به دیگران نیاز پیدا کنم، معنایش این است که مشکلی در من وجود دارد.
باور جایگزین : نیازمندی نمی‌تواند مایه شرمساری یا داشتن مشکل باشد، بلکه نیاز داشتن یکی از خصوصیات انسانی است . من حق دارم خواسته‌هایم را بیان کنم.
-باور دوم: اصلا نمی توانم تحمل کنم دیگران مرا عصبانی کنند یا دیگران باید در مقابل خواسته‌های من کوتاه بیایند.
باور جایگرین: من حق دارم خواسته‌هایم را مطرح کنم، ولو اینکه این خواسته‌ها برآورده نشوند.
-باور سوم: نه گفتن در مقابل درخواست‌های دیگران و تقاضا از دیگران، نشانه خودخواهی است.
باور جایگرین: درخواست از دیگران، رفتاری طبیعی و سالم است.

نویسنده: دکتر افسانه بهرامی ، درمانگر مرکز مشاوره دکتر فهیمه رضائی ، دکترای مشاوره تخصصی در زمینه فردی، خانواده و نوجوان

و دکتر فهیمه رضائی متخصص روانشناس