نگاهی روان‌کاوانه به روابط، قدرت و روان زنانه در سینمای کلاسیک ایتالیا

دکتر فهیمه رضایی؛ روانکاو

فیلم ازدواج به روش ایتالیایی، با بازی سوفیا لورن و مارچلو ماسترویانی، روایتی از قدرت، فریب، عشق و روابط انسانی‌ست. در این مقاله، از زاویه روانکاوی، ابعاد عمیق شخصیت‌ها و ساختار روانی فیلم را بررسی می‌کنیم.

مقدمه

فیلم «ازدواج به روش ایتالیایی» ساخته‌ی ویتوریو دسیکا (1964) یکی از آثار ماندگار سینمای ایتالیاست که فراتر از یک داستان عاشقانه، به ساختارهای عمیق روان انسان، نابرابری‌های اجتماعی و نقش‌های جنسیتی می‌پردازد.

در این تحلیل، از زاویه روانشناختی و روانکاوانه به لایه‌های پنهان این فیلم نگاه می‌کنیم؛ جایی که فریب، عشق، خشم، ترس و تلاش برای بقا، چهره واقعی خود را نشان می‌دهند.

خلاصه فیلم

داستان درباره‌ی رابطه‌ای طولانی و پرتنش میان فیلومنا مارتورانو (با بازی خیره‌کننده‌ی سوفیا لورن) و دومنیکو سوریانو (مارچلو ماسترویانی) است. فیلومنا که در کودکی به فقر، تنهایی و بی‌پناهی دچار بوده، سال‌ها بدون ازدواج در سایه‌ی زندگی دومنیکو زندگی می‌کند. او با وانمود کردن به مرگ، مرد را وادار به ازدواج می‌کند تا آینده‌ی سه فرزندش را تضمین کند.

تحلیل شخیصت‌های فیلم

1. شخصیت فیلومنا: نماد روان زنانه و بقا

فیلومنا در این فیلم نماینده‌ی زنانی‌ست که در نظام مردسالارانه، ناچارند برای حفظ هویت و کرامت خود دست به استراتژی‌های روانی بزنند. او با بهره‌گیری از فریب مثبت، ساختاری روانی خلق می‌کند که در آن بتواند آینده‌ی فرزندان و خود را نجات دهد.

تحلیل روانی:

• فیلومنا از موقعیت «قربانی» به سمت نقش مدیر و تصمیم‌گیرنده حرکت می‌کند.
• احساساتی چون ترس از رهاشدگی، محرومیت عاطفی، نیاز به دیده شدن و عشق مادرانه در او فعال است.
• او به شکل غریزی، باهوش و تدافعی عمل می‌کند؛ تا از ویرانی روانی خود جلوگیری کند.

2. شخصیت دومنیکو: مردی که از خود فرار می‌کند

دومنیکو نماد بسیاری از مردان در فرهنگ سنتی‌ست؛ مردانی که در ظاهر قوی، بی‌نیاز و مستقل‌اند، اما درونشان با ترس از تعهد، فرار از مسئولیت و ناتوانی در دیدن احساسات واقعی پر شده.

تحلیل روانی:

• او از نقش پدرانه طفره می‌رود، چون پذیرفتن پدر بودن یعنی روبه‌رو شدن با بخشی از خودش که سال‌ها سرکوب کرده.
• شخصیت او دچار دگرگونی روانی تدریجی می‌شود؛ از مردی کنترل‌گر به انسانی که مسئولیت را می‌پذیرد.

3. ازدواج به عنوان ابزار قدرت، نه صرفاً عشق

ازدواج در این فیلم، نه یک سرانجام عاشقانه، بلکه یک ابزار بقا و عدالت روانی است. فیلومنا با ازدواج، به خودش مشروعیت می‌دهد؛ به مادر بودنش، به دردهایی که تحمل کرده، و به فرزندانش.

پیام روانکاوانه:

• در فرهنگ‌هایی که زنان به‌راحتی نادیده گرفته می‌شوند، نقش‌های قراردادی مانند ازدواج می‌تواند حکم بازیابی کرامت را داشته باشد.
• ازدواج برای فیلومنا، نه پایان رابطه، بلکه شروع یک ساختار عادلانه‌تر است.

4. طنز تلخ و نمادسازی روانی در فیلم

فیلم در قالب طنز، اما با رگه‌هایی از تراژدی، تضادهای درونی انسان را نشان می‌دهد. طنزی که گاهی باعث خنده است، اما در عمق خود، واقعیتی روانی را فریاد می‌زند. مثال‌هایی از نمادها:

• وانمود به مرگ = تمایل ناخودآگاه برای تولدی دوباره • سه فرزند گمشده = بخش‌هایی از خود که نادیده گرفته شده‌اند
• خانه‌ی دومنیکو = قلعه‌ای مردانه، که در نهایت با پذیرش زن و فرزندان، نرم می‌شود.

نتیجه‌گیری

«ازدواج به روش ایتالیایی» یک فیلم روانشناسانه عمیق است. فیلمی که در لایه‌های زیرین خود، ما را با سؤالاتی مهم مواجه می‌کند:

• آیا در روابط، عشق کافی‌ست؟
• نقش قدرت، امنیت و هویت روانی در ازدواج چیست؟
• چطور انسان‌ها برای نجات خود، به الگوهای فریب یا بازی‌های روانی پناه می‌برند؟ این فیلم، قصه‌ی همه‌ی ماست، اگر کمی عمیق‌تر نگاه کنیم.